نویسندگان
چکیده
تحولات شتابان فناوریهای هوش مصنوعی در دهههای اخیر، نظامهای حقوقی را با چالشهای بنیادینی در حوزه تنظیمگری و حاکمیت قانون روبهرو ساخته است. در عرصه پیشگیری و کشف جرم، این فناوری به عنوان ابزاری نوین برای تحلیل دادههای کلان، پیشبینی رفتار مجرمانه و افزایش کارآمدی نهادهای انتظامی و قضایی به کار گرفته میشود. با این حال، استفاده گسترده از هوش مصنوعی در فرایندهای عدالت کیفری، پرسشهای جدی در زمینه رعایت حقوق بنیادین شهروندان، نظارت عمومی، و حدود مشروع مداخله دولت در حریم خصوصی افراد ایجاد کرده است. از منظر حقوق عمومی، تنظیمگری هوش مصنوعی مستلزم ایجاد توازنی میان کارآمدی در کشف جرم و صیانت از آزادیهای فردی و کرامت انسانی است. این توازن تنها از رهگذر شفافیت، پاسخگویی، و نظارت قانونی مستمر بر طراحی و بهکارگیری سامانههای هوش مصنوعی ممکن خواهد بود. افزون بر این، اصولی همچون بیطرفی الگوریتمی، ممنوعیت تبعیض خودکار، حفاظت از دادههای شخصی، و تضمین حق اعتراض در برابر تصمیمات ماشینی باید در چارچوبهای قانونی به رسمیت شناخته شود. در این میان، نقش نهادهای تنظیمگر مستقل و همکاری میان قوا برای تدوین سیاستهای هوشمندانه و چند سطحی، اهمیتی دوچندان دارد. مقاله حاضر با تمرکز بر ابعاد حقوق عمومی این موضوع، به تحلیل ضرورتها، چالشها و مبانی نظری و هنجاری تنظیمگری هوش مصنوعی در حوزه پیشگیری و کشف جرم میپردازد و تلاش میکند نشان دهد که تنظیمگری مؤثر این فناوری نهتنها ابزاری برای کنترل خطرات آن است، بلکه شرط تحقق عدالت، اعتماد عمومی و مشروعیت حکومت در عصر دیجیتال محسوب میشود.
Abstract
The rapid evolution of artificial intelligence (AI) technologies in recent decades has posed fundamental challenges to legal systems, particularly in the realm of regulation and the rule of law. In the field of crime prevention and detection, AI serves as an innovative tool for analyzing big data, predicting criminal behavior, and enhancing the efficiency of law enforcement and judicial institutions. However, the extensive use of AI within criminal justice processes raises serious questions regarding the protection of fundamental rights, public oversight, and the legitimate limits of governmental intervention in individuals’ privacy. From a public law perspective, regulating AI requires establishing a balance between efficiency in crime detection and the protection of individual freedoms and human dignity. Such equilibrium can only be achieved through transparency, accountability, and continuous legal supervision over the design and deployment of AI systems. Furthermore, principles such as algorithmic neutrality, prohibition of automated discrimination, protection of personal data, and the guarantee of the right to appeal against machine-generated decisions must be legally recognized. In this regard, the role of independent regulatory bodies and inter-institutional cooperation in formulating intelligent, multi-level governance frameworks becomes critically important. This article, focusing on the public law dimensions of the issue, analyzes the necessities, challenges, and theoretical as well as normative foundations of AI regulation in the field of crime prevention and detection. It ultimately argues that effective regulation of this technology is not merely a mechanism for controlling its risks, but also a fundamental condition for achieving justice, public trust, and the legitimacy of governance in the digital age.
Keywords: Artificial Intelligence, Public Law, Privacy, Legal Oversight, Human Rights
منابع
1) ابراهیمی، حسین، محمودی، محسن (1401)، مدیریت تهدیدات رسانهای علیه جمهوری اسلامی ایران در پرتو جرمشناسی فرهنگی، مجلهی پژوهش ملل، شمارهی ۸۲: 102- 81
2) ابرین، مارتین، یار، مجید (1398)، جرمشناسی؛ مفاهیم کلیدی، برگردان جلالالدین حسانی و سید محمود میرخلیلی، انتشارات بهنامی، چاپ نخست، تهران
3) ابوذری، مهرنوش (1401)، تأثیر هوش مصنوعی در کیفیت تحقیقات جنایی، مجلهی حقوق فناوریهای نوین، شمارهی 6:13-2
4) آقایی، حسن، احمدپور، اکبر، سلطانی، عباسعلی، (1399)، مبانی فقهی رژیم ارفاقی مجرمان سیاسی، مجلهی فقه و اصول سال پنجاه و دوم پاییز ۱۳۹۹ شمارهی ۱۲۲: 203- 191
5) آقایی، سارا (1396)، جرم و رسانه از منظر جرمشناسی فرهنگی، مجلهی مطالعات حقوق کیفری و جرمشناسی، دوره 4، شمارهی 1 (پیاپی 8): 46- 32
6) پاکنهاد، امیر، (1402)، اصول جرمشناسی، انتشارات بنیاد حقوقی میزان، چاپ دوم، تهران
7) ترکاشوند، منصور، حیدری، عباسعلی، قیوم زاده، محمود (1400)، جرم سیاسی (ارجاف) در فقه اسلام، مجلهی جستارهای سیاسی معاصر سال دوازدهم، شمارهی ۴ (پیاپی ۴۲): 99- 83
8) حاجی ده آبادی، محمدعلی؛ خالقی، ابوالفتح؛ ثقفی، پریسا (1403)، ارزش اثباتی ادلهی اثبات هوشمند با نگاهی بر ادلهی موضوعی و طریقی، مجلهی حقوق فناوریهای نوین، شمارهی 10: 197- 184
9) حیدری، علی، شرفالدین، سید حسین، هاشمی، مهدی (1398)، سیاستگذاری رسانهای در سیاستگذاری عمومی با استفاده از تکنیک مدلسازی ساختاری تفسیری، مجله پژوهشهای ارتباطی سال بیست و ششم، شمارهی ۴ (پیاپی ۱۰۰): 303- 288
10) خجسته باقرزاده، حسن (1398)، شناسایی عوامل کلیدی رسانهای در سیاستگذاری برای رادیو-تلویزیون در ایران، مجلهی پژوهشهای ارتباطی، سال بیست و ششم، شمارهی ۴ (پیاپی 100): 85- 72
11) رحمانی، قدرت الله، (1397)، مطالعهی تطبیقی تحول مفهوم جرم سیاسی در حقوق ایران و غرب، مجلهی دیدگاههای حقوق قضایی، شمارهی ۸۲: 55- 39
12) رخشانی نژاد، علی (1403)، ادغام هوش مصنوعی در جرمشناسی: پرداختن به چالشها برای یک جامعه ایمنتر، کنفرانس بینالمللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق، مجموعه مقالات دهمین کنفرانس بینالمللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق: 18- 11
13) رستمی خوراسگانی، اکبر، (1401)، حقوق رسانه، آزادی بیان و حقوق بشر، مجلهی جامعهشناسی ارتباطات سال دوم، شمارهی 8: 133- 119.
14) ساعدی منفرد، روشنک؛ مالمیر، محمود؛ شادمانفر، محمد رضا (1404)، سیاست جنایی تقنینی ایران در حفاظت از سلامت غذا، مجلهی فقه جزای تطبیقی، شمارهی 17: 142- 130
15) غلامی، حسین، کسایی، الهه سادات (1400)، رویکردی جرم شناختی به چالشهای نظام سیاسی اقتصادی نئولیبرال با نگاهی به شرایط کرونایی، مجلهی پژوهشهای حقوق جزا و جرمشناسی دورهی ۹، شمارهی ۱۷: 133- 121.
16) غلامی، نبی الله (1401)، جرم حکومتی یا جرم دولتی؛ تفاوتی لفظی یا اختلافی مبنایی، مجلهی پژوهشهای حقوق جزا و جرمشناسی دورهی ۱۰، شمارهی ۱۹: 178- 165
17) فراهانی، محمد؛ موسوی فرد، سید محمدرضا (1403)، واکنش نظام کیفری ایران نسبت به جرائم سازمانیافته مرتبط با قاچاق انسان، کنفرانس بینالمللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق، مجموعه مقالات چهاردهمین کنفرانس بینالمللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق: 1197- 1190.
18) فلاحی، احمد، (1402)، ضرورت حذف مادّهی 220 قانون مجازات اسلامی در پرتو بایستههای قاعده گذاری و تفسیر قانون جنایی، مجلهی حقوق اسلامی سال بیستم، شمارهی ۷۶: 67-51
19) قربان زاده سوار، قربانعلی، رحمتی، مهدی و هاشم ناطقی (1395)، رسانه و هویت ملی، مجلهی مطالعات میانرشتهای در رسانه و فرهنگ، سال ششم، شمارهی 1 (پیاپی 11): 88- 77
20) قرونه، هانیه؛ هدایت پور، نصیر (1403)، حمایت جنایی از بزه دیدگان جرائم تروریستی در حقوق ایران و فرانسه، کنفرانس بینالمللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق، مجموعه مقالات چهاردهمین کنفرانس بینالمللی و ملی مطالعات مدیریت، حسابداری و حقوق: 278- 258
21) محمدی، علی؛ مقیمی، مهدی؛ فاطمی موحد، حمید (1404)، سازهی جرم شناختی پیمایش جرم (اندیشهای جدید در سیاست جنایی)، مجلهی آموزههای فقه و حقوق جزاء، شمارهی 14: 102 - 82
22) مرادی، یونس؛ قماشی، سعید؛ مقیمی، مهدی (1402)، بررسی تطبیقی اختیارات پلیس انگلستان و ایران در پیشگیری از جرم کودک و نوجوان (با تاکید بر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399)، مجلهی پژوهشهای انتظامی - اجتماعی زنان و خانواده، دورهی یازدهم – شمارهی 2: 732- 704
23) موسوی فرد، سید محمدرضا، شمسی زاد (1402)، نگاهی پوزیتویستی و رئالیستی بر آسیبشناسی قوانین جرمزا با تأکید بر رویکردهای نظامهای سیاسی آرمانگرا، مجلهی رویکردهای حقوق سیاسی، دورهی ۱، شمارهی ۱: 423- 398.
24) مؤذن زادگان، حسنعلی، بیگی زاده، بهروز (1398)، بررسی جامعهشناسی سیاسی جرم در ایران از دیدگاه آیین دادرسی کیفری اشخاص حقوقی حاکمیتی، مجلهی جامعهشناسی سیاسی ایران سال دوم، شمارهی ۳ (پیاپی ۷): 56- 44
25) نجفی، الهه (1404)، واکاوی سیاست تقنینی و کیفری در قبال جرائم ایمنی زیستی و اشکالات موجود در این قانون، مجلهی مطالعات حقوق»، دورهی جدید – شمارهی 49: 1353- 137
26) هاشم زاده شورجه، رضا؛ کلانتری خلیلآباد، عباس؛ میرخلیلی، سید احمد؛ رحمت، محمدرضا (1404)، چالشهای تقنینی-قضایی حمایت کیفری از سرمایه دولت در شرکتهای سهامی، مجلهی مطالعات حقوقی، دورهی هفدهم، شمارهی 2: 242- 218
27) Baldwin, R., Cave, M., & Lodge, M. (2017). Understanding Regulation: Theory, Strategy, and Practice (2nd ed.). Oxford University Press.
28) Cath, C. (2018). Governing artificial intelligence: Ethical, legal and technical opportunities and challenges. Philosophical Transactions of the Royal Society A, 376(2133), 1–13.
29) Gilardi, F. (2018). Delegation in the Regulatory State: Independent Regulatory Agencies in Western Europe. Edward Elgar press.
30) Zuboff, S. (2019). The Age of Surveillance Capitalism. PublicAffairs, university of N.Y press.
کلیدواژهها
