حق بر تحصیل رایگان براساس قانون اساسی و موانع تحقق آن از منظر حقوق عمومی

      در نظام حقوقی ایران، حق بر تحصیل رایگان به‌عنوان یکی از بنیادین‌ترین مصادیق حقوق عمومی در قانون اساسی و اسناد بالادستی شرح داده شده است. با این حال، واقعی بودن این حق با جدی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی است. از جمله منابع مالی، کسری بودجه آموزش و پرورش، سیاست‌های خصوصی‌سازی و کالایی‌سازی، ضعف ضمانت‌های اجرایی، ضعف نظارت، و حمایت از خانواده‌های محروم. این چالش باعث نابرابری فرصت‌ها، افزایش بازماندگان از تحصیل، کاهش کیفیت و اثربخشی نظام آموزشی و تضعیف سرمایه انسانی کشور می‌شود. پیامدهای عدم دریافت آموزش رایگان، خود را در تشدید فقر، تقویت تقویت بر اساس سرمایه اجتماعی و تضعیف توسعه انسانی و فرهنگی نشان می دهد. برای عبور از این مشکلات، نیازمند اصلاح نظام ساختاری، تقویت حقوقی و نظارتی، اعمال ضمانت‌های اجرایی، افزایش مشارکت عمومی، هدفمندسازی از اقشار آسیب پذیر و شفافیت در سیاستگذاری آموزشی است. پایداری آموزش رایگان، بستر توسعه عادلانه، ارتقاء منزلت انسانی و دستیابی به آینده‌ای روشن‌تر برای همه ایرانیان خواهد بود.

چکیده

در نظام حقوقی ایران، حق آموزش رایگان به صراحت در قانون اساسی و سایر اسناد قانونی سطح بالا به عنوان یکی از اساسی‌ترین جنبه‌های حقوق عمومی به رسمیت شناخته شده است. با این حال، تحقق واقعی این حق با موانع جدی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و قانونی، از جمله منابع مالی محدود، کسری بودجه در بخش آموزش، سیاست‌های خصوصی‌سازی و کالایی‌سازی در آموزش، سازوکارهای اجرایی ضعیف، نظارت ناکافی و حمایت ناکافی از خانواده‌های محروم مواجه است. این چالش‌ها منجر به فرصت‌های نابرابر، افزایش ترک تحصیل، کاهش کیفیت و اثربخشی نظام آموزشی و تضعیف سرمایه انسانی کشور شده است. پیامدهای عدم تضمین آموزش رایگان در تشدید فقر، گسترش شکاف طبقاتی، فرسایش سرمایه اجتماعی و تضعیف توسعه انسانی و فرهنگی مشهود است. غلبه بر این مشکلات مستلزم اصلاح ساختار بودجه، تقویت چارچوب قانونی و نظارتی، اجرای سازوکارهای اجرایی مؤثر، افزایش مشارکت عمومی، ارائه حمایت هدفمند از گروه‌های آسیب‌پذیر و تضمین شفافیت در سیاست‌گذاری آموزشی است. تحقق پایدار آموزش رایگان، زمینه را برای توسعه عادلانه، ارتقای کرامت انسانی و دستیابی به آینده‌ای روشن‌تر برای همه ایرانیان فراهم خواهد کرد.

واژه‌های کلیدی: آموزش رایگان، حقوق عمومی، نظام آموزشی، اجتماعی، فرهنگی

منابع

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران