حق بر تحصیل رایگان براساس قانون اساسی و موانع تحقق آن از منظر حقوق عمومی

      در نظام حقوقی ایران، حق بر تحصیل رایگان به‌عنوان یکی از بنیادین‌ترین مصادیق حقوق عمومی در قانون اساسی و اسناد بالادستی تصریح شده است. با این حال، تحقق واقعی این حق با موانع جدی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی مواجه است؛ از جمله محدودیت منابع مالی، کسری بودجه آموزش و پرورش، سیاست‌های خصوصی‌سازی و کالایی‌سازی آموزش، ضعف ضمانت‌های اجرایی، ضعف نظارت، و فقدان حمایت مؤثر از خانواده‌های محروم. این چالش‌ها موجب نابرابری فرصت‌ها، افزایش بازماندگان از تحصیل، کاهش کیفیت و اثربخشی نظام آموزشی و تضعیف سرمایه انسانی کشور شده‌اند. پیامدهای عدم تحقق آموزش رایگان، خود را در تشدید فقر، تقویت شکاف طبقاتی، کاهش سرمایه اجتماعی و تضعیف توسعه انسانی و فرهنگی نشان می‌دهد. برای عبور از این مشکلات، نیازمند اصلاح ساختار بودجه‌ای، تقویت نظام حقوقی و نظارتی، اعمال ضمانت‌های اجرایی مؤثر، افزایش مشارکت عمومی، حمایت هدفمند از اقشار آسیب‌پذیر و شفافیت در سیاست‌گذاری آموزشی هستیم. تحقق پایدار آموزش رایگان، بستر توسعه عادلانه، ارتقاء منزلت انسانی و دستیابی به آینده‌ای روشن‌تر برای همه ایرانیان خواهد بود.

Abstract

In the Iranian legal system, the right to free education is explicitly recognized in the Constitution and other higher-level legal documents as one of the most fundamental aspects of public rights. However, the actual realization of this right faces serious economic, social, cultural, and legal obstacles, including limited financial resources, budget deficits in the education sector, privatization and commodification policies in education, weak enforcement mechanisms, inadequate oversight, and insufficient support for disadvantaged families. These challenges have resulted in unequal opportunities, an increase in school dropouts, a decline in the quality and effectiveness of the educational system, and the weakening of the nation’s human capital. The consequences of failing to ensure free education are evident in the intensification of poverty, the widening of class divisions, the erosion of social capital, and the weakening of human and cultural development. Overcoming these problems requires reforming the budgetary structure, strengthening the legal and supervisory framework, implementing effective enforcement mechanisms, increasing public participation, providing targeted support for vulnerable groups, and ensuring transparency in educational policymaking. The sustainable realization of free education will provide the foundation for equitable development, the enhancement of human dignity, and the achievement of a brighter future for all Iranians.

Keywords: Free Education, Public Rights, Education System, Social, Cultural

Keywords: Provisional application of treaties, Article 25 of the Vienna Convention, International Law Commission, legal effect

منابع

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران